Mały słownik architektury
A
altana
Altana, to budowla ogrodowa zazwyczaj o lekkiej
konstrukcji
i ażurowych ścianach, obsadzona roślinami pnącymi, przeznaczona do wypoczynku oraz osłony przed słońcem lub deszczem.
Altanie nadawano często bogatą formę i ozdobną formę architektoniczną
antresola
to półpiętro, na którym umieszczono pomieszczenia mieszkalne biurowe, magazynowe
wydzielone z przestrzeni parteru lub piętra. Nie stanowi oddzielnej kondygnacji.
W przypadku mieszkań o niewielkim metrażu pozwala wygospodarować z przestrzeni dodatkową powierzchnię na sypialnię, biuro lub pokój dla dziecka.
arkada
Jest to element architektoniczny składający się z dwóch słupów lub kolumn połączonych i zamkniętych u góry łukiem.
Arkady występują jako dekoracyjne lub konstrukcyjne.
Występuje jako pojedyncza kompozycja lub mogą być też ich całe rzędy.
atrium
Prostokątne wewnętrzne pomieszczenie z otworem w środku dachu.
Może też być wewnętrzny dziedziniec otoczony ze wszystkich stron ścianami budynku.
attyka
Jest to ścianka usytuowana ponad górnym gzymsem budynku, wieńcząca elewację oraz zasłaniającą dach lub poddasze albo ich części
Pełni też funkcję zapory przeciwogniowej - blokuje płomienie, aby nie zapaliły się dachy w kolejnych budynkach.
B
bonie
Jest to dekoracja, która poprzez żłobienia naśladuje wygląd obrobionego kamienia.
Boniowanie wygląda tak, jakby ktoś obrobił bloki kamienne na czworokątne bloczki i zbudował z tego budynek.
Polega na dekoracyjnym obrobieniu krawędzi i lica kamieni, podkreślające ich układ.
C
cokół
To najniższy nadziemny fragment budynku (przy ziemi), wysunięty do przodu (lub cofnięty) w stosunku do wyższych partii muru,
stanowiący jego podstawę konstrukcyjną lub pełniący tylko funkcję zdobniczą
Dotyczy to również innych elementów architektonicznych jak np. kolumna, filar, portal, rzeźba czy pomnik.
D
dachy spadkowe
dach mansardowy
Jest to
dach "łamany" dwu- lub czterospadowy, składający się
z dwóch oddzielonych od siebie gzymsem powierzchni połaci
dachowych.
dziedziniec
wydzielona, niezadaszona przestrzeń w budynku lub zespole budynków. Dziedziniec pełnił niegdyś funkcje użytkowo-reprezentacyjne.
Mógł być zamknięty - otoczony ze wszystkich stron, albo otwarty - przynajmniej jedna strona nie była zamknięta.
Dziedzińce występowały w budownictwie świeckim i sakralnym. W zamkach były zamknięte krużgankami, a w pałacach - arkadowe, otoczone loggiami.
dymnik
Mały otwór w dachu przeznaczony do służący do odprowadzenia na zewnątrz
dymu.
Może on być także w ścianach szczytowych pod kalenicą.
Stosowano go gdy nie było
komina.
E
elewacja
Elewacja to znany i oczywisty termin, gdyż dotyczy on ścian zewnętrznych budynku wraz ze wszystkimi elementami.
Można również powiedzieć, że jest to lico. Zasadniczo każda z zewnętrznych ścian jest elewacją,
natomiast ta najbardziej reprezentatywna nazywana jest fasadą budynku.
Termin elewacja stosowano również do rysunków architektonicznych, które przedstawiały rzut prostopadły.
F
facjata
To pomieszczenie mieszkalne w przestrzeni strychowej, wydzielone z niej ścianami,
które przenikając przez połać dachu formują nadbudowę nad koronującym gzymsem budynku. Facjata jest pokryta odrębnym dachem
fasada
to zazwyczaj frontowa elewacja budynku, wyróżniająca się od pozostałych okazałością, bogatszą kompozycją architektoniczną i dekoracyjnością (reprezentacyjna),
najczęściej z głównym wejściem do budynku
fronton
To ściana zamykająca przestrzeń strychową w przypadku dachu dwuspadowego
G
glif okienny
Jest to skośne, płaskie ścięcie ościeży okiennych (lub drzwiowych) w grubych murach. Takie ścięcie umożliwiało zwiększenie dopływu światła do pomieszczenia
gzyms
Poziomy element architektoniczny, w formie pasa wysuniętego przed lico muru, wykonywany z kamienia lub cegły, drewna, metalu, betonu.
Chroni ściany przed ściekającą wodą opadową. Gzymsy zewnętrzne to np. gzymsy wieńczące, międzypiętrowe, nadokienne. Gzymsy wewnętrzne to np. kominkowe, piecowe podokienne.
Nierzadko gzyms pełni też funkcję ozdobną - tworzyć go może kilka profilowanych listew.
K
kalenica
Jest to górna pozioma krawędź dachu, na styku płaszczyzn połaci - stanowi grzbiet dachu
L
loggia
To wnęka w zewnętrznej płaszczyźnie budynku, otwarta na zewnątrz, oddzielona drzwiami i oknem od pomieszczeń wewnętrznych.
Loggia może być jedno lub wielokondygnacyjna, otwarta lub zamknięta (przeszklona).
Występowała w renesansie w budownictwie pałacowym, np. zamek na Wawelu, zamek w Pieskowej Skale, w Baranowie Sandomierskim
lukarna
Jest to niewielkie okienko na dachu, czasem otoczone ozdobnym obramowaniem.
Lukarna stosowana była już w architekturze gotyku, później renesansu, najpowszechniej jednak w architekturze baroku i rokoka,
głownie w mansardowych dachach budowli pałacowych i kamienic mieszczańskich.
N
nisza
Wgłębienie w ścianie, murze o różnym kształcie, najczęściej prostokątne lub półokrągłe, zamknięte u góry półkoliście lub przesklepione,
niekiedy zwieńczone gzymsem lub małym frontonem.
Początkowo przeznaczona była do ustawienia urny lub posągu, później stosowano też nisze puste, bez elementów dekoracyjnych
P
portal
dekoracyjne obramowanie drzwi, często w formie rzeźb.
W starożytnej Grecji i Rzymie proste obramienie zwieńczone od góry gzymsem stanowiło portal wokół drzwi z brązu
przypora
Jest to pionowy element konstrukcyjny - podpora w postaci filara przyściennego o boku zewnętrznym ukośnie ściętym.
Zadaniem przypory jest wzmocnienie ściany budynku lub muru wolno stojącego i przeniesienie ciężaru sklepień budowli na podłoże.
Przypora stanowi podstawowy element konstrukcji filarowo-skarpowej, charakterystycznej dla architektury i budownictwa gotyku.
R
rzygacz (gargulec)
jego główna funkcja, to usuwanie wody z dachu
S
strop grzybkowy
To monolityczny
strop żelbetowy bezbelkowy wylewany bezpośrednio na budowie,
oparty na słupach zakończonych charakterystyczną głowicą w kształcie grzyba.
Świetlik
To przeszklona konstrukcja na dachu, której podstawowym celem jest doświetlenie pomieszczeń.
Świetliki stawiane są zazwyczaj na dachu hal zakładów produkcyjnych, magazynów. Tradycyjne świetliki umieszczane były bezpośrednio w połaci dachowej
Mogą też służyć do przewietrzania pomieszczeń oraz oddymiania (w razie pożaru).
Obecnie najczęściej stosowane są różnej wielkości kopułki z przezroczystego tworzywa sztucznego, np. z akrylu, osadzonego na metalowej ramie.
W
wiata
Jest to budynek przekryty dachem, przeznaczony najczęściej na cele magazynowe, handlowe, budowany najczęściej w lekkiej szkieletowej konstrukcji stalowej.
Wiaty to budynki otwarte - całkowicie pozbawione ścian albo tylko z jedną, dwoma lub trzema ścianami. Zadaniem wiaty jest osłona przed wiatrem i deszczem.
Mogą to też być mniejsze obiekty, jak np. osłona na przystankach tramwajowych, autobusowych, peronach kolejowych.
wspornik
element konstrukcyjny podtrzymujący wysunięte przed lico fragmenty budowli - np. balkony, okapy, wykusze
wykusz
fragment budynku "zawieszony" na fasadzie, wysunięty poza lico muru,
nadwieszony powyżej parteru na wysokości jednej lub kilku kondygnacji.